Blåstøe

Sjøl om det er vinterleg mange plassar akkurat no, så veit vi det er ikkje så lenge til all denne snøen skal vekk. Da får vi ein fase der det kan vera skikkeleg sørpeføre bortover markene. Snøen blir svært blaut og vassblanda, gjerne med vassdammar innimellom. Litt av dette ser vi på bildet. Det skvett til alle kantar når ein trør i slikt. «Snøgraut» er den treffande skildringa ein av informantane våre gir.

Blåstøe er eit ord for denne tilstanden. Det finst på Nordvestlandet frå og med Sogn til og med Nordmøre, og så går det såvidt inn i Trøndelag (Hemne, Hitra, Frøya). Somme uttalevariantar har vi, som blåståe (Smøla) og blåstae (Valsøyfjord, Aure).  Vi kan koste på oss eit illustrerande sitat: «Vintersnjø’n flöt e blåstøå på alle ekrå» (surnadalsmål, Ola J. Holten i avisa Driva 24.5.1988). I Surnadal skal ordet også kunne brukast nesten parallelt med sorr, om tynn issørpe på vasspyttar og dammar. Blåstøe kan det sjølsagt også bli elles på vinteren, enten før snøføret får festa seg retteleg, eller under mildversbolkar med regn.

Støe etc heng saman med å stå, og denne vassblanda snøen som står i dammar kan absolutt verke mørk og blåleg, om det ikkje kjem så tydeleg fram på bildet. Men det finst også eksempel på eit anna førsteledd. På ytre Nordmøre heiter det somme plassar blautstøå (Eide, Gjemnes, Averøya). Elles på Nordmøre er det gjerne blåsstøå med kort å og tostavings tonelag. Dette høver ikkje så bra med adj blå i førsteleddet, for da burde det vore lang vokal og einstavings tonelag (som i t.d. blåmann). Men å-en kan ha vorte forkorta framfor konsonantgruppe, og det kan igjen ha ført til at ordet har vorte omlaga og bryt med det vanlege mønsteret. Alternativet er at vi i blåsstøå kan ha eit førsteledd blot (uttala «blått») som kan ha tydd ‘bløyte’ og som heng saman med blaut. Det er ganske klart når vi finn forma blåttstø(a) på Frøya. 

Det får vera som det vil, sjaskete og ufyseleg er det i alle fall. men vi må nok gjennom det!

 

Reklame

Han slåttå tå att, snø’n

Mildvêret fer fort med den snøen som kom, og det er kanskje greitt at vinteren ikkje får bite seg fast riktig enno. Dette forholdet blir kalla å slåttå tå i somme trøndermål (Singsås, Selbu, Tydal, Meråker, Nordli); det eller han slåttå tå. Først og fremst om nysnø som tinar vekk, så det blir bert att.

Også i Gudbrandsdalen kan det slåtå tå, slata tå eller slatas tå. Det ser ut til at det er samanheng med slatter, som betyr sludd.

Men så er det også noko som heiter å slåttå ti. Det betyr å avta (om vind) eller gå over (om regn- eller snøskur). Kjent bl a frå Meldal, Horg og Leksvik. Dette er kanskje eit litt anna ord, men slektskap er det likefullt.

Det er litt delte meiningar om kor mange gonger snøen må legge seg før han blir liggande for godt. Somme seier tre, andre held på sju. Og det finst også dei som med eit aldri så lite glimt i auga hevdar at snøen aldri blir liggande på berr mark!